"Ben Senin Cemaziyülevvel'ini Bilirim" ifadesi bir kişinin geçmişindeki eksik ve kusurları ifade etmek için kullanılır. Malumunuz, cemaziyülevvel hicri aylardan 5.sidir. Hicri aylar muharrem, safer, rebiülevvel, rebiülahir, cemaziyelevvel, cemaziyelahir, recep, şaban, ramazan, şevval, zilkade, zilhicce olarak sıralanır.
Deyimin hikâyesi Osmanlı zamanında geçmektedir. Osmanlı Devleti'nde arşivciliğe çok önem verilirdi. Tüm kayıtlar muntazam bir şekilde arşivlenirdi. Tabi o zamanlar şimdiki gibi bir kayıt sistemi olmadığı için evraklar çuvallara konulur ve kronolojik düzen açısından da evraklar aylara göre gruplanır ve o ayın evraklarının konulduğu çuval üzerine silinmez bir mürekkeple ayın ismi yazılırdı. Örneğin muharrem ayının evrakları, muharrem yazan bir çuvalda muhafaza edilir ve o sıraya göre arşivlenirdi.
Olayın kahramanı bir arşiv memurudur. İşinde gücünde titiz ve çalışkan fakat çok fakir bir kişidir. Hatta giyecek ikinci bir kıyafeti bile yoktur. Bir gün arşivde fazladan gördüğü bir arşiv çuvalını evine götürür bunu biçtirip kendisine don yapıp giymeye başlar. Ama ne kadar yıkasa da çuvalın üzerindeki yazı silinmemiştir çuvalın; üzerindeki cemaziyülevvel yazısı tam pantolonunun arkasına denk gelmiştir. Olacak o ya bir gün çalışırken giydiği pantolon arka tarafından yırtılıverir ve içindeki donu gözükmeye başlar. O gün mecburen o şekilde çalışır. Durumu fark eden arkadaşları pantolonun yırtılan yerinden görünen cemaziyülevvel yazısını görürler ve aralarında gülüşmeye başlarlar.
Gel zaman git zaman bu memur gayretli çalışmaları sonucu hem makamında yükselir hem de gelir durumu yükselir. Artık zamanla gösterişli, şatafatlı kıyafetler giyerek dolaşmaya başlar. Zamanında iyi huylu, alçak gönüllü tavırları da yerini kibirli davranışlara bırakmıştır. Birlikte çalıştığı mesai arkadaşlarına karşı bile böbürlenmeye onları küçük görmeye başlamıştır. Bazıları aralarında esefle, şuna bak kibrinden geçilmiyor, diye konuşurken, arkadaşları: "Şimdi öyle ama biz onun cemaziyülevvelini biliriz" diye kinaye ile söylenmişlerdir.
Lise yıllarında deyim hikayeleri diye bir kitap okumuştum. Şuan yazarını hatırlamasamda hikaye aklımda kalmış.
YanıtlaSil